Deel 5 van 6: Specificeren van esthetische bandbreedte
Deze serie blogs bestaat uit 6 delen en behandelt de volgende onderwerpen: inleiding, Vraagspecificatie, referentie ontwerp, aanbesteding, esthetische bandbreedte specificeren, samenvatting en conclusie. De blogs worden ongeveer 2-wekelijks gepubliceerd op de website van Synquis: www.synquis.nl en op de bedrijfspagina van Synquis op LinkedIn: www.linkedin.com/company/synquis
Vrije esthetische vorm
In deel 5 wordt de 4de en laatste methode van deze serie blogs beschouwd: het specificeren van de esthetische bandbreedte. Deze methode is ontwikkeld tijdens het afstudeerproject van Ad Franssen aan de TU Eindhoven in 2014. Maarten en Marcel hebben Ad vanuit ABT begeleid bij zijn afstuderen. De methode, die hier behandeld wordt, zal nog verder ontwikkeld moeten worden om direct toepasbaar te zijn in de bouwpraktijk. Wij zijn echter van mening, dat deze methode dusdanig interessant is in aanvulling op de overige methodes, dat we in deze blog hier uitgebreid aandacht aan besteden. Het onderzoek spitste zich specifiek toe op de esthetica binnen projecten in de B&U-sector, omdat hier esthetica vaak belangrijker is dan bij projecten in de GWW-sector. Bovendien worden binnen de B&U-sector minder projecten uitgevoerd op basis van een geïntegreerd contact. Een belangrijke reden daarvoor is juist de onbekendheid met het borgen van esthetische aspecten.
De probleemstelling voor het afstudeeronderzoek van Ad is opgesteld naar aanleiding van praktijkervaring, brainstorms en interviews. Dit onderzoek bevestigde de hypothese, die Maarten en Marcel reeds voorgesteld hadden, namelijk dat er geen goede methode is om binnen geïntegreerde contracten een duidelijke inbedding van esthetische eisen te verkrijgen zonder dat de oplossingsvrijheid voor de opdrachtnemer verloren gaat. Hoewel het onderzoek nog wat breder was en ook nog kon putten uit een duidelijke onderbouwing, volstaan we in deze blog met het beschouwen van de methode voor de bepalen van de brandbreedte voor de esthetica. Een samenvatting van het afstudeeronderzoek is te vinden op de website van Synquis (www.synquis.nl/download/…)
De ontwikkelde methode stoelt op de gedachte, dat een opdrachtgever (al dan niet ondersteund door een architect en andere adviseurs) vaak bepaalde verwachtingen ten opzicht van een ontwerp heeft, zelfs zonder dat er een heel concreet eindresultaat bestaat. Dergelijke verwachtingen worden vaak bepaald door de achtergrond (normen en waarden) van de opdrachtgever, de functie van het te realiseren object en de omgeving waarin het object geplaatst wordt. Deze verwachtingen kunnen worden gebruikt om een beeld te schetsen over de uitstraling die de opdrachtgever wil dat het object krijgt. Op basis van dit beeld voor verschillende esthetische aspecten kan een bandbreedte van mogelijke oplossingen worden bepaald. Deze bandbreedte wordt vastgelegd door de grenzen vast te stellen van wat acceptabel is.
Interpretatieverschillen tussen personen bij communicatie
Een ander belangrijk onderdeel van het onderzoek van Ad is de wijze van communicatie van deze grenzen of esthetische eisen. Het communiceren van de verwachtingen van de klant is moeizamer tijdens geïntegreerde contracten (ten opzichte van traditionele processen), dus is het belangrijk dat een vraagspecificatie deze eenduidig aan alle betrokken communiceert. De wijze van communicatie moet passend zijn bij de methoden die voor de doelgroep logisch zijn. Een jurist zal doorgaans op een andere wijze communiceren (tekstueel) dan een architect (visueel). In contractstukken in de bouw wordt in de meeste gevallen gecommuniceerd op basis van geschreven tekst. Voor veel soorten eisen en bepalingen is dat een goede manier om deze eenduidig vast te leggen, echter bij esthetische eisen blijft er dan een grote mate van interpretatieruimte over, zodat er geen sprake is van SMART geformuleerde eisen. Ad kwam al snel tot de conclusie, dat het noodzakelijk is om visueel te communiceren wanneer het gaat om esthetische eisen. ‘Eén beeld zegt in dergelijke gevallen meer dan duizend woorden’.
In de onderstaande figuur is een voorbeeld gegeven van een uitwerking van de bandbreedte voor het aspect soberheid.
Ad stelt in zijn een verdere analyse, dat het goed is om een balans te vinden tussen het opnemen van bandbreedtes (welke in beelden zijn uitgedrukt) en het toepassen van geschreven tekst. Beide methodes van eisenformulering dienen dus in samenhang gebruikt te worden. De bandbreedtes worden dan toegepast voor de subjectieve eisen, die sterk gelieerd zijn aan gevoel, perceptie, beleving en uitstraling. De geschreven eisen zijn vooral bedoeld voor gevallen waarbij het mogelijk is een harde grens, verwachting of omvang aan te geven, bijvoorbeeld bij afmetingen, percentages of verhoudingen. Door een goede mix te kiezen van deze twee mogelijkheden kan gekomen worden tot een uitgebalanceerd esthetisch eisenpakket.
Tijdens de ontwikkelfase (dus tot en met het opstellen van de contractstukken) kunnen de eisen in fases nader gespecificeerd worden. Er wordt daarbij van grof (weinig gedetailleerd) naar fijn (het gewenste detailniveau) gewerkt. Door in iedere fase het eisenpakket officieel vast te leggen zijn de uitgangspunten steeds duidelijk en is het proces van het opstellen van het eisenpakket traceerbaar. Bij het ontwikkelen van een dergelijke eisenstructuur kan goed gebruik worden gemaakt van Systems Engineering voor het structureren en afleiden van eisen.
Bij het ontwikkelen van het eisenpakket dienen steeds weloverwogen keuzes te worden gemaakt. Hierbij dient bijvoorbeeld te worden gedacht aan de: welke esthetische aspecten worden er middels bandbreedtes vastgelegd en welke mogen vrij geïnterpreteerd worden? Hoe kan de bandbreedte voor een aspect het best worden weergegeven? Tot welk detailniveau dient een esthetisch aspect te worden uitgewerkt? De kracht van de methode zit er natuurlijk wel in om niet alle esthetische aspecten door middel van smalle bandbreedtes dicht te zetten, maar juist ruimte te laten voor het inpassen en combineren van de diverse esthetische oplossingsruimtes.
Doordat de geschetste methode in potentie erg behulpzaam kan zijn voor het opstellen van een doelgericht oplossingsvrij esthetisch eisenpakket, maar er anderzijds geen wezenlijke (praktijk) ervaring mee is opgedaan, is het de vraag hoe de inpassing van deze methode in het ontwikkelproces zo optimaal mogelijk kan worden gedaan. Het is wel duidelijk, dat de oplossingsvrijheid en creativiteit van ‘de markt’ veel beter gebruikt wordt dan bij de andere methodes in deze blog. Daarmee is het voor de opdrachtnemer ook eenvoudiger om het projectrisico goed te beheersen. Hij kan er namelijk per aspect kiezen welke oplossing of positie in de bandbreedte wordt genomen. Hiermee kan een optimalisatie van het ontwerp worden behaald, waarbij het risico, de kosten en de kwaliteit van het eindresultaat in balans zijn. Deze methode kent diverse parallellen met ‘het morfologisch ontwerpen’. Binnen deze ontwerpmethode kunnen namelijk op basis van diverse bandbreedtes bepaalde scenario’s worden bepaald, zoals de duurzaamste variant, de variant met het laagste risico of de esthetisch meest vooruitstrevende variant.
Het is ten behoeve van de traceerbaarheid en aantoonbaarheid wel goed om procesmatig duidelijk in het contract te omschrijven op welke wijze de opdrachtnemer keuzes en afwegingen met betrekking tot de esthetische aspecten. Hierdoor wordt ervoor gezorgd, dat de esthetische aspecten de benodigde aandacht krijgen.
Resumerend kan worden gesteld, dat de in deze blog beschreven methode voor het vastleggen en borgen van esthetische aspecten zeker duidelijke voordelen heeft ten opzichte van andere methodes. Er wordt recht gedaan aan enkele basisprincipes voor geïntegreerde contracten. Tevens moet worden erkend, dat de methode nog erg prematuur is en beslist nog nader uitgewerkt en vastgelegd moet worden. Echter, door de methode weloverwogen en op een passend project in te zetten, zou er op gecontroleerde wijze de eerste praktijkervaring meet opgedaan kunnen worden.
Over circa 2 weken zullen we een samenvatting geven van de blogs in deze serie en daarmee de serie afsluiten.
